Паўстанне Чэхаславацкага корпуса
Паўстанне Чэхаславацкага корпуса | |||
---|---|---|---|
![]() Чэхаславацкі корпус ва Уладзівастоку | |||
Дата | 17 мая 1918 - 7 лютага 1920 | ||
Месца | Паволжа, Урал, Сібір | ||
Прычына | Патрабаванне савецкага ўрада перадачы яму значнай часткі зброі Чэхаславацкага корпуса | ||
Вынік | Перамога РСФСР, Белая эміграцыя | ||
Праціўнікі | |||
|
|||
Камандуючыя | |||
|
|||
Сілы бакоў | |||
|
|||
Страты | |||
|
|||
![]() |
Паўстанне Чэхаславацкага корпуса — ўзброены контррэвалюцыйны выступ чэхаславацкіх войскаў, якія знаходзіліся ў Савецкай Расіі, справакаваны прадстаўнікамі Антанты.
Перадгісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Чэхаславацкія часці былі сфарміраваны ў Расіі падчас Першай сусветнай вайны, у 1914—1918 з ваеннапалонных аўстра-венгерскай арміі і рускіх падданых чэшскай нацыянальнасці. У чэрвені 1917 2 стралковыя дывізіі былі зведзены ў Чэхаславацкі корпус, які дыслакаваўся ва Украіне. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 пад уплывам прадстаўнікоў Антанты камандаванне корпуса праводзіла сярод салдат антысавецкую прапаганду, абвясціла корпус часткай французскай арміі і запатрабавала ад Савецкага ўрада адпраўкі яго ў Заходнюю Еўропу. У 2-й палове сакавіка 1918 г. асноўныя сілы корпуса пакінулі Украіну; засталіся толькі чэхаславацкія інтэрнацыяналісты, якія змагаліся супраць аўстра-германскіх захопнікаў у шэрагах Чырвонай Арміі. 26 сакавіка 1918 г. мясцовыя савецкія ўлады прынялі рашэнне аб эвакуацыі чэхаславацкіх войскаў праз Уладзівасток пры ўмове здачы асноўнай часткі ўзбраення мясцовым Саветам. Аднак на нарадзе ў Чалябінску 14 мая камандавання корпуса, прадстаўнікоў Антанты і правых эсэраў было вырашана падняць мяцеж. Салдатам абвясцілі, што савецкі ўрад нібыта загадаў спыніць эшалоны, раззброіць салдат і заключыць іх у лагеры ваеннапалонных; камандаванне корпуса заклікала салдат прабівацца ва Уладзівасток сілай зброі. Да канца мая эшалоны з чэхаславацкімі войскамі (колькасць да 45 тыс. чал.) расцягнуліся па ўсёй Сібірскай чыгуначнай магістралі ад станцыі Рцішчава (раён Пензы) да Уладзівастока, гэта значыць на працягу каля 7000 км.
Храналогія падзей[правіць | правіць зыходнік]
25 мая мяцеж пачаўся ў Марыінску, 26 — у Чалябінску, пасля чаго чэхаславацкія войскі і эсэра-белагвардзейскія атрады захапілі Новамікалаеўск (26 мая), Пензу (29 мая), Сызрань (30 мая), Томск (31 мая), Омск (7 чэрвеня), Самару (8 чэрвеня), Красноярск (18 чэрвеня), а затым, перайшоўшы ў наступ сумесна з белагвардзейскімі атрадамі, занялі Уфу (5 ліпеня), Сімбірск (22 ліпеня), Екацярынбург (25 ліпеня) і Казань (7 жніўня), дзе быў захоплены залаты запас. Гэта паўстанне паклала пачатак новаму этапу Грамадзянскай вайны і спрыяла значнаму пашырэнню яе маштабаў і ўзмацненню сіл контррэвалюцыі. Мяцеж суправаджаўся масавымі арыштамі і карамі савецкіх і партыйных работнікаў, рэвалюцыйных рабочых і сялян. На захопленай тэрыторыі чэхі ліквідавалі органы Савецкай улады і садзейнічалі стварэнню контррэвалюцыйных урадаў (у Самары — «Камуч», у Екацярынбургу — кадэцка-эсэраўскі «Уральскі ўрад», у Омску — «Часовы Сібірскі ўрад»). У ліпені 1918 савецкія войскі ў Паволжы былі аб'яднаны ва Усходні фронт. У жніўні 1918 прасоўванне чэхаславацкіх і эсэра-белагвардзейскіх войскаў было спынена, а ў верасні савецкія войскі перайшлі ў наступ, вызвалілі Казань, Сімбірск, у кастрычніку — Самару і Сызрань, у лістападзе — Уфу і Чалябінск. Ваенныя няўдачы і падпольная праца камуністаў выклікалі раскладанне чэхаславацкіх войскаў, якія ў лістападзе-снежні 1918 адмовіліся ваяваць на баку белагвардзейцаў і былі адведзены з фронту (выкарыстоўваліся калчакаўцамі для аховы чыгункі). З 2-й паловы 1919 г. у сувязі з адступленнем калчакаўскай арміі чэхаславацкія часці адыходзілі на ўсход.
Вынікі[правіць | правіць зыходнік]
7 лютага 1920 на станцыі Куйтунен камандаванні Чырвонай Арміі і чэхаславацкага корпуса падпісалі пагадненне аб перамір'і, якое гарантавала часткам корпуса адыход на Далёкі ўсход і эвакуацыю. Увесну 1920 чэхаславацкія войскі засяродзіліся ва Уладзівастоку, а затым былі паступова эвакуіраваны з Расіі.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- С. Н. Семанов. Ленин В. И., Военная переписка 1917—1922 гг., М., 1966; История Гражданской войны в СССР, т. 3, М., 1957; Клеванский А. Х., Чехословацкие интернационалисты и проданный корпус, М., 1965.
- PRECLÍK, Vratislav. Masaryk a legie, váz. kniha, 219 str., vydalo nakladatelství Paris Karviná, Žižkova 2379 (734 01 Karviná) ve spolupráci s Masarykovým demokratickým hnutím, 2019, ISBN 978-80-87173-47-3, str. 66 - 83