Верхні замак (Віцебск)
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Viciebsk._%D0%92%D1%96%D1%86%D0%B5%D0%B1%D1%81%D0%BA_%281664%29_%28%D0%92%D0%B5%D1%80%D1%85%D0%BD%D1%96_%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BA%29.jpg/300px-Viciebsk._%D0%92%D1%96%D1%86%D0%B5%D0%B1%D1%81%D0%BA_%281664%29_%28%D0%92%D0%B5%D1%80%D1%85%D0%BD%D1%96_%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BA%29.jpg)
Верхні замак, мясц.: Горны замак — дзядзінец старажытнага Віцебска. Размяшчаўся на левым беразе ракі Віцьба пры ўпадзенні яе ў Заходнюю Дзвіну. Тэрыторыя замка з захаду абмяжоўвалася Заходняй Дзвіной, з поўначы Віцьбай, на поўдні і ўсходзе Ніжнім замкам.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Першапачатковыя ўмацаванні[правіць | правіць зыходнік]
Ва ўсходняй частцы замка знаходзілася Замкавая гара (Ламіха, зрылі ў канцы XIX стагоддзя), плошчай каля 1 га і вышынёй 15 метраў. Мяркуецца, што на ёй знаходзілася першае пасяленне, заснаванае балтамі ў першай палове I тысячагоддзя нашай эры. У другой палове I тысячагоддзя там пасяліліся славяне-крывічы, а ў X стагоддзі ўтварыўся дзяцінец Віцебска. Пры ўпадзенні Віцьбы ў Дзвіну, на так званым Дзвінскім узвышшы (раён сучаснага Тэатра імя Якуба Коласа, існавала другое паселішча, якое ў XII-XIII стст. увайшло ў склад дзядзінца. Паміж гэтымі паселішчамі існаваў роў, які быў амаль засыпаны ў XII-XIII стст. У XII стагоддзі тэрыторыя дзяцінца была абнесена земляным валам: з боку Віцьбы шырынёй у падставы не менш як 36 метраў і вышынёй 8 метраў, з паўднёвага боку шырынёй 16-20 м і вышынёй 5-6. з боку Заходняй Дзвіны паверхню вала была пакрыта метровым пластом шчыльнай гліны, які меў абарончую функцыю.
Замак XIV стагоддзя[правіць | правіць зыходнік]
З XIV стагоддзя замак стаў называцца Верхнім (Вышнім). У тым жа стагоддзі князь Альгерд умацаваў замак каменнымі сценамі і вежамі. Сцены мелі вышыню каля 7,5 метраў, а таўшчыню - 3 метра. Па версе ішлі прамавугольныя зубцы. Вежы былі квадратныя і мелі ў аснове ад 8,5 да 10,5 метраў. У замку знаходзілася царква Архангела Міхаіла.
У 1396 Верхні замак быў пашкоджаны падчас аблогі Вітаўтам.
У другой палове XVI ст. віцебскія замкі былі нанова адбудаваныя з дрэва і зямлі на каменных асновах: на рэштках сцен і вежаў XIV стагоддзя.
У яры паміж Замкавай гарой і Дзвінскім узвышшам, на месцы сучаснай вуліцы Пушкіна, з XVI стагоддзя існавала сажалка. Яе, мяркуема, вырылі жыхары горада, каб выкарыстоўваць у якасці крыніцы вады пры працяглых аблогах. Сажалка існавала да канца XIX стагоддзя, калі была засыпана.
Замак XVII стагоддзя[правіць | правіць зыходнік]
У 1614 годзе горад Верхні замак згарэў разам з Ніжнім і аднаўляўся на працягу некалькіх гадоў. У 1626 годзе згарэў зноў разам з Задзвіннем. З інвентароў горада 1638, 1639 і 1641 гг. вынікае, што Верхні замак быў моцна пашкоджаны. На тэрыторыі замка знаходзіліся 52 хаты, якія належалі панам ваяводства, заможным мяшчанам, пушкарам, кату, старцу Сорыцкай воласці і інш. У цэйхгауза Верхняга замка захоўвалася ваенная амуніцыя.
Падчас аблогі рускімі войскамі ў 1654 г. замкі пашкоджаны і аднаўляліся з дрэва па загадзе цара Аляксея Міхайлавіча. Пасля заканчэння аднаўленчых работ замкі былі нанесены на Чарцёж горада Віцебска 1664, які адправілі цару.
У Верхнім замку сярэдзіны XVII стагоддзя было 7 вежаў:
Цёмная — з варотамі, якія злучалі Верхні і Ніжні замак. У плане была прамавугольная і мела памеры 11х8, 9 м. Сцены былі ссечаны ў адно бервяно, вышынёй 48 вянкоў, і мелі 3 гарматныя і мушкетныя байніцы. Завяршаліся Цёмныя вароты шатровым дашчаным дахам.
Шарамецеў круглік — 8-гранная чатырох'ярусная драўляная вежа з 6-граннай дахам. Названая ў гонар рускага баярына і ваяводы В. П. Шарамецева, які ўзяў Віцебск аблогай у 1654 годзе. Знаходзілася на месцы паўночна-ўсходняга вугла будынка былога акруговага суда (цяпер — мастацкі музей).
Раскат — драўляная прамавугольная сечаная вежа на рэштках старой каменнай вежы.
Веставая — малая вежа на старым каменным «бычку». Памер у аснове 4,6 х 7, 5 м. Дах дашчаны шатровай формы. На даху знаходзілася трапа з веставым званом вагой 9 пудоў 30 фунтаў (~ 159 кг). Гэтая вежа знаходзілася на самым высокім месцы Замкавай гары, на абрыве Віцьбы.
Танкава — прамавугольная вежа з трыма баямі і двума перакрыццямі. Памер у аснове каля 6,4 х6, 4 м.
Бабарыкін круглік (Падзвінская) — 8-гранная драўляная вежа з трыма перакрыццямі. Вышыня да абломаў 12,8 м. Названая ў гонар віцебскага ваяводы 1658-61 гг. Н. М. Бабарыкіна.
Храпавіцкая — драўляная двух'ярусная прамавугольная вежа з асновай 7,5 х 7, 5 м.
Сцены былі сечаныя, заснаваныя на рэштках старых каменных сцен. Дах мелі двухсхільны.
![](http://chped.net/https/upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Viciebsk._%D0%92%D1%96%D1%86%D0%B5%D0%B1%D1%81%D0%BA_%281664%29_%28%D0%94%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B2%D0%B0%D1%8F%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%8B%29.jpg/220px-Viciebsk._%D0%92%D1%96%D1%86%D0%B5%D0%B1%D1%81%D0%BA_%281664%29_%28%D0%94%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B2%D0%B0%D1%8F%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%8B%29.jpg)
Унутры замка, акрамя царквы, знаходзіўся двор ваяводы, будынак прыказу, дом Горскага, турма, калодзеж.
28 верасня 1708 года падчас гарадскога пажару, учыненых войскамі Пятра I, віцебскія замкі моцна пацярпелі. У пажарах 1752 і 1757 гг. рэшткі замкаў цалкам згарэлі. Больш замкі не аднаўляліся.
Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Ткачёв М. А. Замки Белорусии — Мн.: Полымя, 1987. — 222 с., ил. — 10 000 экз.
- Сементовский А. М. Белорусские древности. Санкт-Петербург, 1890
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
- Верхні замак (Віцебск) на сайце «Архіварта»